Jaarverslag 2022
Na twee coronajaren met sluitingen en teruglopende bezoekersaantallen, was 2022 een jaar van herstel. Vanaf 26 januari openden we onze deuren en in totaal ontvingen we ruim 160.000 bezoekers. Dat is een ruime verdubbeling van de aantallen in 2021 en 2020. We liggen weer op koers!
Met de opening van ‘Bestemming Havenstad’ hebben we een ijzersterke nieuwe tentoonstelling en de buitenruimte van het museum werd doorontwikkeld. Ook de werkplaatsen in de museumhaven hebben grote meerwaarde: de combinatie van binnen en buiten biedt bezoekers een rijke maritieme ervaring.
Het traject waarin een grootschalige vernieuwing van het museumgebouw werd onderzocht, is ondertussen ook in volle gang. De ambitie is om in 2024, samen met de gemeente, de plannen voor het vernieuwde museum te presenteren.
Bezoekers keren terug
Het museum was weliswaar de eerste weken van het jaar nog gesloten door corona, maar na de heropening wisten de bezoekers ons weer goed te vinden. Het schoolbezoek is meer dan verdubbeld in vergelijking met 2020 en 2021 en ook het aantal buitenlandse bezoekers toonde tekenen van herstel. In de coronaperiode zagen we een stijging van het aantal Rotterdamse bezoekers. Dit loopt enigszins terug, maar lijkt hoger te blijven dan pre-corona.
We ontwikkelden beleid en programma voor gezinnen met jonge kinderen, actieve senioren, het onderwijs, internationale toeristen, maritiem geïnteresseerden en de maritieme sector. Deze doelgroep zijn betrokken bij de ontwikkeling van nieuwe tentoonstellingen, programmering en marketingcampagnes door middel van klankbordgroepen en (online) onderzoek. Door bezoekers- en impactonderzoeken werd getoetst of we deze groepen voldoende en effectief bereikten.
Bestemming Havenstad
In december 2022 openden we de omvangrijke tentoonstelling ‘Bestemming Havenstad’. Deze expositie maakt duidelijk waarom de stad Rotterdam zo nauw verbonden is met de maritieme wereld. Bezoekers reizen langs belangwekkende gebeurtenissen in de Rotterdamse stad en haven. Zo worden ze zich bewust van de leidende rol van Rotterdam in de mondiale maritieme wereld. Om nieuwe perspectieven en verbindingen te leggen is de tentoonstelling in samenwerking gemaakt met een multiculturele klankbordgroep.
Elk jaar is een deel van ‘Bestemming Havenstad’ het podium voor een gastcurator. Bijvoorbeeld een architect, econoom, milieudeskundige, kunstenaar of futuroloog geeft antwoord op de vraag ‘hoe ziet de havenstad er in de toekomst uit?’ Eric-Jan Pleijster, één van de oprichters van LOLA landschapsarchitecten, geeft als eerste een idee hoe de regio Rotterdam op een goede, veilige en natuurlijke manier het hoofd kan bieden aan klimaatverandering en de stijgende zeespiegel.
150 jaar Nieuwe Waterweg
De Nieuwe Waterweg is het laatste stuk vaarwater dat Rotterdam met de zee verbindt. Toen stoomschip ‘Richard Young’ er in 1872 als eerste zeeschip overheen voer, markeerde dat de opening van deze nieuwe verbinding. Een belangrijk moment, want dankzij de waterweg werd Rotterdam beter bereikbaar en groeide de haven uit tot de wereldhaven die het anno 2022 is.
Wisselexpositie Petrus Plancius
Cartograaf Petrus Plancius stierf 350 jaar geleden. Daarom toonden wij zeer zeldzaam kaartmateriaal van Plancius. Hij vluchtte eind 16e eeuw vanwege het geloof van de Zuidelijke naar de Noordelijke Nederlanden. Hij kwam vanuit Brussel, waar hij dominee was, naar Amsterdam. Naast theologie studeerde Plancius ook exacte wetenschappen. Dit verklaart zijn belangstelling voor navigatie en cartografie. Hij werd een spin in het web van de eerste Nederlandse reizen naar Azië.
Evenementen
Tijdens de schoolvakanties was het zowel buiten als binnen het museum erg druk. Laagdrempelige workshops en (film)programma’s bleken een goed hulpmiddel om het publiek te spreiden. Tussen 1 april tot 1 november lag de focus op de museumhaven. Bezoekers konden de werkplaatsen bezoeken en er was een groot aantal activiteiten in de haven, waaronder touwslaan, knopen, dekzwabberen, smeden en een speurtocht.
We bereikten een laagdrempelig en levendige museumhaven met een groot aantal activiteiten en (gast)evenementen. Ook met nieuwe partijen werden samenwerkingen aangegaan. Bijvoorbeeld bij de Scheepshondenparade, in samenwerking met Dog Parade 010. Verder ondersteunt het Maritiem Museum initiatieven van de Stichting Maritiem District voor meer verlevendiging en profilering in dit gebeid.
Bezoekers konden ook weer genieten van historische rondvaarten. In samenwerking met sleepvaartboothaven Maassluis deden we een pilot met vaarten van en naar Maassluis. Ook kwam een gevarieerd aanbod van gastschepen op bezoek: van tallship Gunilla tot het duurzame zeiljacht Appa.
In een nieuwe audiotour door de museumhaven neemt presentator Wilfried de Jong bezoekers mee door vier eeuwen geschiedenis van de Leuvehaven. Er is ook een Engelse versie.
Op 9 maart vormde onze jaarlijkse talkshow de aftrap voor de stadsbrede viering van 150 jaar Nieuwe Waterweg. Samen met Allard Castelein, CEO van Port of Rotterdam, gingen we in gesprek over de toekomst met stakeholders, jonge professionals en studenten uit de maritieme sector.
De Museumnacht kon voor het eerst sinds 2020 weer doorgaan, dit keer midden juni. Hierdoor moest het concurreren met veel andere festivals op de evenementenkalender. Dit was te merken aan de bezoekersaantallen.
In juni was Optimist on Tour te gast, volgeboekt met Rotterdamse schoolklassen. Op 18 juni kwam Waterboulevard hier bij en konden bezoekers kennismaken met watersporten.
Bij activiteiten met Plastic Whale, waarbij we plastic afval uit de Leuvehaven visten, haakten nieuwe partijen aan: Gemeente Rotterdam en Green Kayak.
Tijdens het Maritiem Festival boden we een programma met de haven in de hoofdrol, rustend op onze (haven)collectie. Er waren gastschepen en een kade-programma met circus en muziek, rondleidingen en rondvaarten. In het sociaal-maatschappelijke programma stonden ontmoetingen tussen generaties en een kennismaking met onbekende maritieme beroepen centraal. In het educatieve programma keken we met bezoekers naar de toekomst.
In september kon het publiek dineren op museumschepen, in samenwerking met pop-up restaurant De Maaltuin. Dit trok maar liefst 1200 gasten.
Twee jaar achter elkaar kon Winter aan de Kade niet doorgaan door corona. Dit jaar waren het museum en de haven sfeervol aangekleed en konden kinderen een speurtocht doen of marshmallows roosteren.
Restauratie Stadsgraanzuiger 19
2022 was een belangrijk jaar voor het restauratieproject van de Stadsgraanzuiger 19. De samenwerking met Vlaanderen verliep voorspoedig. De Vlaamse minister van Financiën en Begroting, Wonen en Onroerend Erfgoed was op 23 mei op werkbezoek bij het Maritiem Museum en bij Dordt in Stoom. Daar maakte hij de goedkeuring voor de tweede fase van de restauratie bekend. We verwachten dat de gehele restauratie in 2023 voltooid is. Ondertussen zijn we begonnen met de voorbereidingen van de publiekspresentatie.
Educatie
De coronasluiting in het begin van 2022 heeft niet tot minder leerlingen geleid. Programma’s in het museum werden anders en veiliger georganiseerd, en digitale middelen gebruikt om programma’s door te laten gaan. We implementeerden onze educatievisie in nieuwe programma’s.
In onze programmering zoeken we naar de synergie tussen techniek en cultuureducatie. Cultuur is daarbij altijd het startpunt. In het najaar startten we, in samenwerking met Cigarbox, een strategie voor impactmeting.
Techniekeducatie
De meerjarige samenwerking met Stichting Verolme Trust voor techniekeducatie is met vijf jaar verlengd. Beide partners willen daarmee de leerlingen van het primair en voortgezet onderwijs uit regio Rotterdam enthousiast maken voor de innovatieve wereld van de maritieme sector. In 2022 namen 3.359 leerlingen deel aan onze techniekeducatieprogramma’s. We brachten hen in aanraking met onderzoekend en ontwerpend leren.
De lessen ‘Dealen met Drugs’ waren steevast uitverkocht en sloten naadloos aan op het curriculum Burgerschap. Van eind 2018 tot eind 2022 hebben 2.100 leerlingen – veelal studenten mbo 1 en 2 – de lessen bezocht. We maakten een doorstart met het bedienen van de nieuwe doelgroep 16–28 jaar, de startcollege- en MBO 2-groepen. Dankzij het Kickstartfonds konden we de fysieke ‘Dealen met Drugs’-les omzetten in een digitale vorm. De les kan worden gebruikt door professionals die zich met jeugdzorg bezighouden, maar ook door leerling-alert in Gelderland–midden. Ook HALT heeft interesse getoond.
Naast ‘Dealen met drugs’ werd ‘Gouden Eeuw? Van Zeehelden tot Slaafgemaakten’ gedigitaliseerd om onze impact en bereik te vergroten en drempels te verlagen. Bovendien borgen we zo kennis en inhoud, nadat een tentoonstelling is ontmanteld.
Collectie
We ontvingen schenkingen en bruiklenen. Voor de tentoonstelling ‘Bestemming Havenstad’ kochten we een model van een hybride coaster en een windmolen aan. Van fotograaf Anne Reitsma kochten we een serie foto’s van werk in de Rotterdamse haven. Dankzij de DVB-bank verwierven we modellen, waaronder het halfafzinkbare platform ‘Amethyst’ uit 1987. Een bijzondere aanwinst is een schilderij van Johan van Mastenbroek van de Rotterdamse haven. Op een veiling verwierf de heer H.J. Verhoeff een leverantieboek van een zeilmaker uit de 18de eeuw. Hij gaf het vervolgens in bruikleen aan ons. Ook schonk hij twee 18de-eeuwse manuscripten, die hij in 2017 al in bruikleen aan het museum had gegeven.
De bibliotheekcollectie is in 2022 uitgebreid met 634 boeken en 14 tijdschriftseries, waaronder een groot aantal publicaties uit de achttiende en negentiende eeuw uit de collectie van Museum Vlaardingen. De openingsdagen van de bibliotheek zijn verruimd naar vier dagen per week, in schoolvakanties vijf. Tijdens ‘Bestemming Havenstad’ waren er vanaf medio november ook rondleidingen. Het plafond van de Grand Hall van de ‘Nieuw Amsterdam’ is opgehangen en een echte blikvanger. Er zijn twee nieuwe vitrines in de studiezaal geplaatst met presentaties over de bouw van de ‘Nieuw Amsterdam’ en de kunst aan boord. Na het ontmantelen van de tentoonstelling ‘Dealen met Drugs’ zijn vier raampartijen na vele jaren weer opengemaakt, waardoor bezoekers weer zicht hebben op de studiezaal.
Het depot van het voormalig Havenmuseum in Ridderkerk is ontruimd. De collectie is deels ontzameld en deels overgebracht naar de Metaalhof. Voorraden en reserveonderdelen hebben een plek gekregen in de werkplaatsen of in de schepen.
De restauratoren werkten aan onze collectie scheepmodellen en papieren objecten. Een bijzonder restauratieproject was het plaatsen van een nieuwe stoomketel in de sleepboot Volharding 1. Samen met vrijwilligers en leveranciers is deze klus nog vóór het vaarseizoen succesvol afgerond. De kapiteinswoning aan boord van de Zeemeeuw is in oude glorie hersteld. De langlopende restauratie van de Stadsgraanzuiger 19 is voortgezet en wordt in 2023 afgerond.
In 2022 zijn vier objecten in bruikleen gegaan naar andere instellingen. Voor tentoonstelling ‘Bestemming Havenstad’ hebben we een aantal objecten van andere Rotterdamse instellingen in bruikleen ontvangen. Daarnaast kregen we een bijzonder handschrift over zeilmakerij in de 18e eeuw in langdurig bruikleen van een particulier. We sloten het jaar af met een bijzonder bruikleen van Stichting IJsschuiten Gouwzee: ijszeiler Prinses Alexia (1840).
Er zijn ruim 6.000 objectfoto’s toegevoegd aan de collectieregistratie, te vinden via Collectie Online. Verdiepende informatie over drie tentoonstellingen is toegevoegd en de presentatie op Google Arts & Culture is aangevuld met Maritieme Meesterwerken. Het project Netwerk Maritieme Bronnen wil de zichtbaarheid van Nederlandse maritieme collecties vergroten en met elkaar verbinden. Verschillende werkgroepen richten zich op de nadere uitwerking. Het Maritiem Museum participeert in de stuurgroep en in alle werkgroepen.
In december organiseerde het Rotterdams Centrum voor Moderne Maritieme Geschiedenis, in samenwerking met MARIN, het symposium ‘Scheepsbouw van Verleden naar Toekomst 1900-2050’.
Het onderzoek van alle promovendi is zover gevorderd dat ze hebben gebrainstormd over opzet en inhoud van de voorgenomen Scheepsbouwexpositie in 2024.
Ruim honderd eerstejaars Nederlandse en internationale Erasmus Universiteit-geschiedenisstudenten debatteerden over de meerzijdige betekenis en herkomst van koloniale voorwerpen in de museumcollectie. De conservatoren begeleidden tien stages van bachelor- en masterstudenten.
Marketing en communicatie
De publieksstromen kwamen langzaam op gang, maar tegen de zomer wisten de bezoekers ons weer te vinden. Het zomerprogramma en het aansluitende Maritiem Festival zorgden voor een crescendo en aan het einde van het jaar bereikten we onze pieken met een eindcampagne van ‘Maritieme Meesterwerken’, een succesvolle najaars- en kerstvakantie en de opening van ‘Bestemming Havenstad’. Ook Winter aan de Kade trok veel bezoekers. Verder werd een nieuwe website gelanceerd, die mobiel beter te gebruiken is en toegankelijker is.
Development
De samenwerking met het maritieme bedrijfsleven is van groot belang; het museum vertelt immers het verhaal van de maritieme industrie. In 2022 waren 84 Partners verbonden aan het museum, waarvan 48 lid waren van de Business Club. Daarnaast waren er ook 480 particuliere Vrienden.
In 2022 hebben we geïnvesteerd in schenken en nalaten met onder meer een speciale brochure Schenken en Nalaten en aansluiting bij de campagne van Toegift Rotterdam.
Een belangrijk fundament onder de inkomsten van het museum is de jaarlijkse vaste en geoormerkte bijdrage van de VriendenLoterij. In 2022 is de vaste bijdrage van 200.000 euro voor vijf jaar verlengd tot en met 2026. Voor de VriendenLoterij VIP-kaarthouders is er een succesvolle VriendenLoterij VIP-dag georganiseerd.
Bij de opening van tentoonstelling ‘Bestemming Havenstad’ in konden we onze particuliere en zakelijke relaties voor het eerst sinds coronatijd weer in ons museum ontvangen. De expositie kwam tot stand dankzij het hoofdsponsorschap van het Havenbedrijf Rotterdam en bijdragen van twaalf private fondsen.
Voor de opvolger van de kinder-doe-tentoonstelling ‘Professor Plons’ werd dit jaar financiering gezocht. Vanaf najaar 2022 is er veel energie gestoken in de fondsenwerving en de eerste resultaten zijn binnen. In 2023 wordt de werving voortgezet onder fondsen, bedrijven en particulieren.
De Stichting Verolme Trust en het Maritiem Museum verlengden in 2022 hun succesvolle samenwerking met vijf jaar tot 2026. Gezamenlijk willen de partijen leerlingen van het basisonderwijs, het vmbo en technasia enthousiasmeren voor techniek.
Vermeldenswaard is ook de bijdrage van Rotterdam Festivals aan het Maritiem Festival 2022, die het mogelijk maakte om een mooi festival neer te zetten.
