150 jaar Nieuwe Waterweg

9 maart | 20.00 uur

Na 150 jaar Nieuwe Waterweg weten we het zeker: zonder een visionair als Pieter Caland, die met het plan kwam, was de Rotterdamse haven niet wat het nu is. Maar waar is de volgende grote visionair? Welk idee gaat ons helpen energiegebruik en uitstoot te reduceren? De grote klimaatuitdagingen van nu en morgen te tackelen? Misschien zat de volgende Caland op 9 maart in de zaal, bij de talkshow van het Maritiem Museum over dit onderwerp.

Lezing: Rotterdam en de Rijn

17 maart | 17.00 uur

Deze lezing van Historisch Genootschap Roterodamum werdt gegeven door prof. dr. Hein Klemann, hoogleraar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Lezing: Reuzenarbeid in Rotterdam

21 april | 17.00

Deze lezing van Historisch Genootschap Roterodamum werd gegeven door dr. W. (Willem) van der Ham historicus, geograaf: onderzoeker en publicist op het gebied van geschiedenis van waterstaat.

Lezing: De Nieuwe Waterweg in comparatief perspectief: Van Suez tot Panama en de nieuwe wereldorde

12 mei | 17.00

Deze lezing van Historisch Genootschap Roterodamum werd gegeven door prof. dr. P. (Paul) Th. van de Laar, afdelingshoofd geschiedenis Erasmus Universiteit/hoogleraar stadsgeschiedenis.

Lezing: De Nieuwe Waterweg als gefixeerde riviermonding – hoe lang nog?

16 juni | 17.00 uur

Deze lezing van Historisch Genootschap Roterodamum werd gegeven door Han Meijer, emeritus hoogleraar stedenbouwkunde (TU Delft). Hij promoveerde in 1996 op een onderzoek naar veranderingen in havensteden (‘De Stad en de Haven’).

Genieten, proeven, ontdekken en meedoen en maak kennis met de Rotterdamse haven van vroeger, vandaag en morgen. Precies op de plek waar de haven ooit begon, hielden we van 27 augustus t/m 4 september het Maritiem Festival! Dit jaar was er speciale aandacht voor 150 jaar Nieuwe Waterweg en prachtige vaartochten over de waterweg.

In 2022 bestaat de Nieuwe Waterweg 150 jaar. Zonder deze open verbinding naar zee waren de Rotterdamse haven en de stad zelf waarschijnlijk nog geen schaduw van hun huidige verschijning geweest. Reden om dit jubileum te vieren in Rotterdam en omstreken – met een belangrijke rol voor het Maritiem Museum.

De gunstige ligging en een groeiende stad – verschillende factoren zorgden ervoor dat Rotterdam halverwege de negentiende eeuw al één van de grootste havensteden van Nederland was. Maar de échte groei, die Rotterdam de grootste haven ter wereld maakte tussen 1962 en 2004, begon pas nadat de Nieuwe Waterweg in 1872 werd geopend.

“Met alleen de Oude Haven en de Leuvehaven hadden we het niet gered hoor,” zegt conservator Irene Jacobs met een grinnik. “Eeuwenlang kwamen grote schepen vanuit Rotterdam alleen via Dordrecht en het Haringvliet de Noordzee op. Rotterdam was een belangrijk overslagpunt voor het achterland van Europa, maar de grotere schepen, die naar Azië of Amerika gingen, voeren via Dordrecht. Ze waren soms al een week onderweg voor ze de Republiek hadden verlaten. Met de groei van het aantal transportbewegingen en ook de toene- mende omvang – en vooral diepte – van de schepen, verslechterde de positie van de Rotterdamse haven. De delta van de Maas was vertakt en ondiep.”

Pieter Caland

In 1863 werd een wetsvoorstel aangenomen voor de aanleg van een waterweg die geschikt was voor grote zeeschepen. Ingenieur Pieter Caland ontwierp de Nieuwe Waterweg – een spectaculair en innovatief project. De ingebruikname van het waterwerk in 1872 was de ‘trigger’ voor een enorme groei, te beginnen met de aanleg van de Rijnhaven en de Maashaven. Jacobs: “De Nieuwe Waterweg is een directe en volledig open verbinding met de zee, ongehinderd door sluizen of obstakels. Dat is best bijzonder in vergelijking met andere havens. Nog steeds is Rotterdam de grootste haven van Europa, en met 23 meter diepte vermoedelijk ook de diepste.”

Gezien het belang van de Nieuwe Waterweg is het verhaal van deze zeeverbinding al goed vertegenwoordigd in de huidige programmering van het Maritiem Museum. In de tentoonstelling ‘De Haven’ wordt er aandacht aan besteed en dit zal ook gebeuren in een nieuwe expositie over de wisselwerking tussen stad en haven.

Daarnaast zal het Maritiem Museum begin maart een mini-expo openen om het 150-jarig bestaan van de Nieuwe Waterweg te vieren, vertelt Jacobs. Hierbij wordt ingezoomd op het visionaire project van Pieter Caland. “Wat we willen dat bezoekers meenemen, is dat de Nieuwe Waterweg de basis is geweest voor de groei en de status van de Rotterdamse haven. We laten bijvoorbeeld de tas van Caland zien en modellen van baggerschepen. Een belangrijk aspect is de diepte van de waterweg: de dimensie die je dus juist niet ziet. Die maakte het namelijk mogelijk dat grote schepen Rotterdam als vertrek- en aankomstpunt konden kiezen, en dat had natuurlijk enorme economische gevolgen voor de stad.”

Gezamenlijk vieren

De ingebruikname van de Nieuwe Waterweg wordt groots gevierd, van maart tot oktober 2022. Niet alleen in Rotterdam, maar ook in nabijgelegen steden die de impact van de Nieuwe Waterweg gevoeld hebben, zoals Dordrecht en Rozenburg. Karen Meirik, evenementen-coördinator van het Maritiem Museum: “Allerlei partijen uit Rotterdam en omstreken werken samen aan verschil- lende evenementen. Van het Verhalenhuis Belvédère tot Futureland en natuurlijk verschillende musea. Het startpunt van de viering vindt rond 9 maart plaats. Op die datum voer het Engelse stoomschip ‘Richard Young’ namelijk als eerste door de nieuwe open verbinding.”

De aftrap van de viering is een talkshow van het Maritiem Museum. “We willen jaarlijks een talkshow organiseren over een actueel thema in de maritieme wereld. In 2022 laten we ons inspireren door Caland. Hij was een visionair, en wist anderen mee te nemen in zijn visie. We nodigen een dergelijke, hedendaagse visionair uit om de toekomstvisie op de komende 150 jaar te presenteren, en in gesprek te gaan met 150 jonge maritieme talenten in het publiek.”

Wie meegaat op een van de historische vaarten, die het Maritiem Museum in het zomerseizoen meerdere keren per week organiseert, krijgt ook van alles mee over de geschiedenis van de Nieuwe Waterweg. Eens per maand is er een vaart in een bijzondere uitvoering. Meirik: “Samen met het Sleepvaartmuseum Maassluis organiseren we een speciale vaart over de Nieuwe Waterweg. Daar zorgen ze voor een feestelijk programma op de kade. Historische schepen uit Maassluis komen naar de Leuvehaven, en de historische schepen van het Maritiem Museum gaan op bezoek in Maassluis. Dat is een mooie samenwerking.”

Zowel Karen Meirik als Irene Jacobs kijken uit naar de viering van 150 jaar Nieuwe Waterweg, die laten zien hoe belangrijk, mooi en interessant dit waterwerk eigenlijk is. De tentoonstellingen vertellen het historische verhaal; de gezamenlijke activiteiten door de stad doen de rest.

Wat doet zo’n gewone tas tussen de topstukken? Sommige objecten onthullen pas hun waarde als je het verhaal erachter kent. Zo was deze tas in het bezit van Pieter Caland, de ontwerper van de Nieuwe Waterweg. Zonder hem was Rotterdam nu niet de grootste haven van Europa.

Onze collectie kent een groot aantal interessante objecten die te maken met de Nieuwe Waterweg. Wij brachten ze samen in een overzicht.