Een unieke aanwinst: Zeemansgids uit 1669
Navigeren op zee is vandaag de dag een kwestie van moderne technologie en digitale kaarten, maar in de 16e en 17e eeuw moesten zeelieden het doen met handgeschreven of gedrukte gidsen en kaarten.
Zeemansgidsen boden waardevolle informatie over geulen, ondieptes en stromingen en hielpen schippers veilig hun bestemming te bereiken. Een van deze bijzondere gidsen, een exemplaar uit 1669, heeft nu een plek gevonden in de collectie van het Maritiem Museum. Dankzij de steun van particuliere sponsoren konden wij dit unieke stuk verwerven en veiligstellen voor de toekomst.
Al in de 15e eeuw ontstonden de eerste zeemansgidsen, eenvoudige boekjes vol tekst die als ‘geheugensteuntje’ dienden voor zeelieden. In een tijd waarin de meeste reizen langs de kust werden afgelegd, waren deze gidsen onmisbaar. Hierbij gebruikte men herkenningspunten om de route te bepalen.
Naarmate de handelsroutes zich uitbreidden en zeelieden verder de zee op trokken, groeide de behoefte aan het vastleggen van gedetailleerde informatie over te bevaren gebieden, afstanden, routes en herkenningspunten op papier.
Wat begon als tekstuele beschrijvingen, ontwikkelde zich tot gidsen met kustprofielen en uiteindelijk uitvouwbare overzichtskaarten die navigatie op zee sterk verbeterden.
Waarom is deze zeemansgids zo bijzonder?
Het Maritiem Museum heeft een bijzonder exemplaar uit 1669 verworven, een uitgave van de Rotterdamse boekverkoper Huijbert (Hubertus) Vishoeck. Hoewel hij geen bekende naam is in de geschiedenis, toont onderzoek aan dat hij zijn winkel had op een locatie in de buurt van de huidige Markthal (Oosteinde Visschersdijk, aan de westnieuwlandt). Opvallend is dat Vishoeck deze Engelstalige zeemansgids verkocht: waren deze gidsen bedoeld voor de export naar Engelstalige landen, of was er in Nederland een Engelssprekend publiek dat behoefte had aan deze kennis?
Conservartor Gwen Lemmers en vrijwilliger Rikkert Wijk hebben deze gids onderzocht en stuitten op een interessant detail.
De kaarten in het boek zijn gemaakt door de Amsterdamse cartograaf Jacob Lootsman. Dit roept de vraag op of de gids enkel gebruikmaakt van bestaande kaarten of dat er meer afkomstig is van Lootsman. De huidige hypothese is dat het boek in Amsterdam werd gedrukt en vervolgens met een nieuw titelblad in Rotterdam werd ingebonden, zodat het een breder publiek kon bereiken.
Dit wordt ondersteund door de vondst van een identieke zeemansgids in Durham (UK), waar het boek echter met andere naam op het titelblad is ingebonden, namelijk dat van een andere Rotterdamse boekverkoper Gerard van der Vluyn.
Zouden er nog meer versies van deze zeemansgids uit 1669 bestaan met andere namen op het titelblad, en zo ja, wat betekent dat dan?
Van Londen naar Rotterdam
Collega's van de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag signaleerde deze zeldzame zeemansgids op een veiling in Londen en brachten het Maritiem Museum op de hoogte. De Rotterdamse maritieme collectie staat internationaal hoog aangeschreven, en men erkende direct de historische waarde van deze gids, en de waarde voor de Rotterdamse collectie.
Dankzij de inzet van zowel onze conservator als onze relatiebeheerder en de steun van particuliere sponsoren, onze patronen, kon deze bijzondere gids worden aangekocht. Uiteindelijk maakte de gids de reis vanuit Londen naar Rotterdam en ligt hij nu veilig opgeslagen in het depot van het museum.
Een unieke blik op het maritieme verleden
Juist doordat deze gids ooit een alledaags gebruiksvoorwerp was voor zeelieden, zijn er vandaag de dag nog maar weinig exemplaren bewaard gebleven. De gidsen werden gebruikt tot ze uit elkaar vielen en werden daarna weggegooid. Dit maakt onze aanwinst des te unieker. De gids geeft een fascinerend inzicht in de navigatiemethoden van de 17e eeuw en geeft een inkijkje in de netwerken waarin boekdrukkers en boekverkopers kennis en handel uitwisselden.
Rikkert en Gwen geloven dat Vishoeck in het middelste pand woonde van de drie huizen aan de kopse kant.
Word ook patroon van het Maritiem Museum
Deze bijzondere aanwinst was niet mogelijk geweest zonder de steun van onze patronen. Dankzij hen kunnen wij zeldzame stukken aanschaffen en behouden voor toekomstige generaties. Wilt u ook bijdragen aan het uitbreiden en beschermen van onze unieke collectie? Overweeg dan om patroon te worden.
Wilt u ook bijdragen?
Als patroon ondersteunt u het museum niet alleen financieel, maar krijgt u ook een exclusief kijkje achter de schermen, uitnodigingen voor speciale evenementen en de kans om deel uit te maken van onze maritieme gemeenschap. Neem voor meer informatie contact op met onze relatiebeheerder en help mee het maritiem erfgoed levend te houden!
Word ook patroon