Project 'Verborgen kaart': versmelten van de wetenschappen
Het Maritiem Museum Rotterdam heeft onlangs een intrigerende ontdekking gedaan. In een atlas genaamd "De nieuwe groote lichtende zee-fakkel", samengesteld door Johannes van Keulen in 1753 lijkt een geheim te schuilen. Wat deze atlas zo bijzonder maakt, is niet alleen zijn arseengroene kleur, maar ook het vermoeden dat hij een verborgen kaart bevat, verborgen in de kaft. Of het zo is zal binnenkort duidelijk worden.
Uit losgelaten hoekjes van de kaft is af te leiden dat er op de achterkant van de kaft een kaart moet zitten. Het sterke vermoeden is dat het een kaart van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) betreft, gezien de karakteristieke lijnen die te zien zijn. Om dit mysterie te ontrafelen, heeft het museum besloten om het boek te onderwerpen aan een X-Ray fluorescence scan.
De inkt die in de 17e eeuw werd gebruikt, bestond voornamelijk uit ijzer (Fe) en zwavel (S), twee elementen die goed kunnen worden gedetecteerd met behulp van deze scanmethode. In dit geval gaat het specifiek om ijzergallusinkt (FeSo₄ met looizuur). Het verwachte resultaat van de scan is een negatief beeld waarbij de inkt als witte stipjes wordt weergegeven, waardoor de lijnen en details van de verborgen kaart zichtbaar zouden moeten worden.
Voor het project “Verborgen kaart” zijn we van plan gebruik te maken van een Macro X-Ray Fluorescentie (MA-XRF).
Bij deze methode wordt er röntgenstraling op een object gericht en wordt er gemeten hoe veel röntgenstraling het object daarna uitzendt. De uitgezonden straling heeft een unieke golflengte waardoor we het kunnen koppelen aan een chemisch element (denk bijvoorbeeld aan Fe (ijzer) of Cu (koper).
Deze data wordt vervolgens omgezet in een scan, waarbij per element de aanwezigheid ervan wordt weergegeven met een witte pixel op een zwarte achtergrond. Het resultaat bij ons zal dus, hopelijk, een kaart in witte lijnen op een zwarte achtergrond zijn.
Mogelijke uitdaging
Echter, het arseengroene pigment van de kaft kan een complicerende factor vormen vanwege mogelijk aanwezig ijzer. Om deze uitdaging aan te gaan, zal de atlas worden vervoerd naar de TU Delft, waar onder leiding van professor Matthias Alfeld de X-Ray fluorescence scan zal worden uitgevoerd.
De zoektocht naar de verborgen kaart zet twee vooraanstaande experts in Sjoerd de Meer en Dr. Matthias Alfeld in één team.
Deze opwindende ontwikkeling is het resultaat van het scherpe oog van Fleur Steeman, een stagiaire bij het Maritiem Museum Rotterdam. Haar observatie van kristalvorming op de inkt, wat wijst op de aanwezigheid van ijzer en zwavel, heeft geleid tot deze boeiende ontdekking. Fleur is verantwoordelijk voor de opzet en organisatie van dit project, dat in samenwerking met conservator Sjoerd de Meer verder is vormgegeven.
De eerste resultaten
Het is belangrijk om te melden dat het eerste onderzoek op de TU Delft van 30 april en de resultaten die hieruit zijn voortgekomen, een preliminair onderzoek zijn geweest. Het voornaamste doel van de scans bij de TU Delft waren om inzichtelijk te maken of er iets te zien was met XRF. Nu dat het geval blijkt, gaan we verder aan de slag met dit onderzoek en de mogelijkheden bij het Rijksmuseum Amsterdam.