Over het Scheepsmetingsregister

De auteursrechten van het beeldmateriaal is van het Maritiem Museum Rotterdam. De afbeeldingen van de Liggers- en Brandmerkboeken mogen onder de volgende voorwaarden om niet vrij gebruikt worden:

• Bij publicatie of ander openbaar gebruik van het beeldmateriaal op folie (papier) dient als herkomst te worden vermeld: "collectie Maritiem Museum Rotterdam.
• Indien beeldmateriaal van het handschrift van de Ligger of Brandmerkboek wordt gebruikt voor een publicatie dient een representatie-exemplaar van de publicatie direct na verschijnen te worden toegezonden aan: Maritiem Museum Rotterdam, t.a.v. de Bibliotheek, Postbus 988, 3000 AZ Rotterdam.
• Het digitaal verspreiden van het beeldmateriaal van het handschrift van de Ligger of Brandmerkboek (de afbeeldingen) is niet toegestaan zonder vooraf goedkeuring te hebben van het Maritiem Museum Rotterdam.
• Het Maritiem Museum Rotterdam aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schade aan derden als gevolg van het gebruik van het beeldmateriaal evenals de gegevens die vermeld worden.

Liggers betreffen de registraties van de meetbrieven van schepen door de Scheepsmeetingsdienst. Een schip wordt met name gemeten om het laadvermogen van het schip te bepalen. De eigenaar krijgt een meetbrief ten aanzien van de gedane meting. De meting wordt geregistreerd in het liggerboek van de plaats van registratie en krijgt een liggernummer mee. Het liggernummer is opgebouwd uit de verkorte plaatsnaam van het registratiekantoor van de Scheepsmetingsdienst en een volgnummer (bijvoorbeeld  Zs362, R12345, Am12345 of D1234, aangevuld met de N van Nederland).

Om schepen officieel te registreren bij het Kadaster wordt een brandmerknummer op het schip aangebracht en opgenomen in het Schepenregister van het Kadaster. Het brandmerk-nummer werd bij een houten schip gebrand en bij ijzeren / stalen schepen gebeiteld. Dit kan op de stuurhut of aan de den of boord van het laadruim. Met het registratienummer wordt het schip internationaal geïdentificeerd en ligt ook de eigendom vast. Bij een hypotheek op het schip en bij een geldende meetbrief is een brandmerk verplicht. Vanaf 1929 verwijst daarom een ligger altijd naar een brandmerk. Het nummer van het brandmerk is als volgt opgebouwd: volgnummer, type schip, plaats van registratie bij het Kadaster en jaar van registratie (bijvoorbeeld 31 B TIEL 1927, 274 B LEID 1927, 262 Z ARNH 1952 of 596 V HAARL 1948). Als type schip wordt onderscheiden: B  voor Binnenvaart, Z  voor Zeevaart en V voor Visserij. De plaats van registratie zijn de kadasterkantoren. De samenstelling van deze plaatsen is niet gelijk aan die van de Liggers aangezien het andere kantoren zijn. Zo betreft het 35 plaatsen in Nederland in tegenstelling tot 24 voor de Liggers.

Naast de markering op een schip met een brandmerk komt het voor dat een schip gemerkt is met één of meerdere liggernummers. In de administratie van de Scheepsmetingsdienst zijn de metingen opgenomen in de Liggerboeken. Om de actuele ligger behorende bij een schip terug te kunnen vinden, is een register opgesteld van Brandmerken waarbij per brandmerk de betreffende actuele scheepsmetingnummers (ligger nummers) zijn opgenomen.

De handmatige registratie van scheepsmetingen door Scheepmeetingsdienst (Liggerboeken) bestrijkt de periode van 1899 tot en met 1989. Het register van brandmerken (Brandmerkboeken) met een verwijzing naar de liggernummers bestrijkt de periode van 1926 tot en met 1996. Na deze periode is de registratie geautomatiseerd. De boeken hebben ieder een inventarisnummer meegekregen vanuit het Maritiem Museum Rotterdam. Voor de Liggers loopt deze nummers van H1910 tot en met H2016 en omvat dus 109 boeken. Bij de Brandmerkboeken loopt de nummering van H2018 tot en met H2074 en nummer H2111 en omvat 58 boeken.  

Het Maritiem Museum Rotterdam heeft de Ligger- en Brandmerkboeken van het Nationaal Archief in langdurige bruikleen verkregen en deze fotografisch per pagina laten digitaliseren. Zo wordt deze eenvoudig inzichtelijk voor een groot publiek en de informatie beschikbaar voor volgende generaties. Als voorbeeld zijn hier een pagina van het register van liggers en brandmerken afgebeeld.

De inschrijving van de ligger is over twee tegenover elkaar liggende  pagina’s en bij de brandmerk is dit per pagina. De digitale afbeelding is voor de liggers daarom over de gehele linker en rechter pagina en bij de brandmerk alleen de linker of de rechter pagina.

Bij de Ligger- en Brandmerkboeken komt het voor dat sommige scheeps-metingen / liggers (4,4%) en brandmerken  (71,1%) meerdere keren zijn geregistreerd. Dit komt doordat sommige boeken dubbel zijn (overgeschreven). Hierdoor is soms in twee boeken informatie over de ligger of brandmerk terug te vinden. Dit houdt in dat in de voorgestane zoekfunctionaliteit als resultaat twee digitale afbeeldingen opleveren. De gegevens die in de twee boeken zijn opgenomen, zijn vaak niet consistent in die zin dat soms in het ene boek meer of andere informatie staat dan in het andere boek. Daarnaast komt het beperkt voor dat een brandmerknummer twee keer vermeld staat in één boek (“SIIA” aantekening) en dus ook meerdere afbeeldingen heeft (bijvoorbeeld in H2026, H2046 en H2067).

Zie voorbeeld overgeschreven brandmerk nummer 247 B LEID 1927 en 249 B LEID 1927

De samenstelling van de geregistreerde informatie kent enkele verschillen, vooral bij de Liggers. Zo zijn in de tijd vier verschillende type registratiebladen gehanteerd met verschillende kolommen en aantallen registraties per pagina. Zoals aangegeven is voor de Liggerboeken in de tijd vier types bladopmaak van boeken geweest met verschil in gegevens welke zijn vastgelegd.

In de onderstaande tabel zijn de velden nader gedefinieerd welke gegevens geregistreerd zijn per type liggerboek van de Scheepsmetingsdienst.

Voor de brandmerkboeken is bij aanvang in 1926 gestart met de registratie van de volgende gegevens: type schip (B, V of Z), soort schip en naam van het schip en de verwijzing naar opvolgende scheepsmetingen (liggernummers). Later worden alleen de verwijzingen naar de liggernummers opgenomen. Bij vissersschepen wordt soms het nummer vermeld met verkorte thuishaven. Ook wordt soms vermeld dat het schip is verkocht naar het buitenland, in de regel naar Duitsland (D) of België (B) of gesloopt en staan er andere aantekeningen bij.

In de onderstaande opzet van de brandmerkregistratie zijn de te gebruiken velden nader gedefinieerd.

Een klein aantal brandmerken maakt gebruik van het zelfde volgnummer in combinatie met type schip. Hierdoor is het volgnummer en plaats van registratie niet onderscheidend voor een brandmerk maar dient ook type schip meegenomen te worden. Het jaar, welke altijd in een brandmerknummer vernoemd staat, is niet perse nodig om de gegevens van het brandmerk te kunnen opzoeken.

De plaats van registratie van de scheepsmetingen (liggers) verschilt met die van de brandmerken. De brandmerken zelf zijn uitgegeven door het Kadaster, dat voorheen viel onder het Min. van Financiën. De scheepsmeetingsdienst viel onder het Min. van Waterstaat. Beide organisaties hadden ander kantoren in het land. De plaats van registratie bij de liggers is daardoor niet dezelfde lijst is als die van de brandmerken.

Een groep van vrijwilligers heeft onder leiding van George Snijder de liggers tekstueel gedigitaliseerd. Deze zijn in de database Liggers Scheepsmetings-Dienst (LSD) opgenomen en via de site van de Landelijke Vereniging tot Behoud van het Historisch Bedrijfsvaartuig (LVBHB) ontsloten. Opgemerkte fouten en verschrijvingen zijn gecorrigeerd en waar mogelijk geüniformeerd zoals plaatsnamen en werfnamen. Ook is data toegevoegd uit andere bronnen. Hierdoor wordt het makkelijker doorsnedes te maken voor onderzoek. Zie ook: http://www.lvbhb.org/LSD/ZoekInLiggers_01.php

Het scheepmetingsregister van het Maritiem Museum Rotterdam geeft toegang tot de digitale afbeeldingen van de pagina van een betreffende ligger en brandmerk uit de betreffende boeken. De transcriptie bestanden van de groep vrijwilligers zijn door het Maritiem Museum Rotterdam opgenomen in de database. Hierdoor wordt het ook mogelijk te zoeken op scheepsnaam en ander gegevens om daarmee informatie te vinden in het register van de Scheepsmetingsdienst. Op de brandmerkboeken heeft geen transcriptie plaatsgevonden waardoor deze alleen via het brandmerknummer zijn te raadplegen. Dit is nog een wens om daarmee direct vanuit de brandmerkboeken te kunnen zoeken naar het betreffende ligger.

Bronnen:

• Wikipedia Meetbrief http://nl.wikipedia.org/wiki/Meetbrief en https://nl.wikipedia.org/wiki/Brandmerk_(schip)
• Dutch Vessel Measurement Service's Register digitally unlocked by the Rotterdam Maritime Museum, Ben Ide Min, Maritiem Museum Rotterdam, Blue Flag , bf 121 (february 2017)
• Maritiem Museum Rotterdam zet Register Scheepsmeetingsdienst online, Ben Ide Min, Bokkepoot nr. 225 (december 2016)
• Measuring up: digitilising Dutch barge records, Johan Siebols, Blue Flag, bf 111, (april 2015)
• LSD compleet, Alle scheepsmetingen digitaal beschikbaar, George Snijder, Bokkepoot nr. 214 (maart 2014)
• De maat genomen, varend erfgoed in de liggers van de Scheepsmetingsdienst, achtergrond van de scheepsmetingen en een praktijk handleiding voor de meetgegevens, Goerge Snijder, Uitgeverij Aeolus, Alphen a/d Rijn, 2013.
• Scheepstype: Ligschip, over motorwoonarken en andere leuke zaken uit de liggers, George Snijder, Woonboot magazine (februari 2013)
• Hermeting: wat nu?, Jan Meppelink; Bokkepoot nr. 205 (juni 2012)
• Holland’s barge recordes go digital, George Snijder, Blue Flag, issue 87, (march 2011)Van Alkmaar tot Zwolle: Ligger Scheepsmetingsdienst toegankelijk, Marcel Kroon; Bokkepoot nr. 188 (maart 2009)
• Voorschriften betreffende de meting van binnenvaartuigen, Koninklijk besluit van 11 december 1933 (Stbl. No. 682) tot instelling van een scheepsmetingsdienst; Verdrag van Parijs van 27 november 1925, ’s Gravenhagen, 1938.
• Het nieuwe scheepsregister, B. Jansen Bzn. Adjunct-commies ten kantore van de hypotheeken, het kadaster en de scheepsbewijzen te ’s-Gravenhage, Haagsche Drukkerij, 1928.
• Het scheepsmeten en berekenen op eenvoudige wijze verklaard, om door middel van waterverplaatsing het in te laden of uit te lossen gewicht te, Burgers, Joh. W., Noorman & Co., Groningen, 1899.
• Handleiding bij het binnen en buiten meten van alle schepen, ten dienste van schippers en scheepsmeters, F.C.Hakkers, Rotterdam, 1894.